De Krimoorlog: de kaarten op de Balkan werden opnieuw geschut

Rusland en de Krim zijn nauw met elkaar verbonden. Op het schiereiland werd de Kievse keizer Jaroslav gedoopt. De Krim kwam weer in het middelpunt van de belangstelling te staan toen het schiereiland zich middels een referendum aansloot bij de Russische Federatie in maart 2014. Ondanks het ontbreken van internationale erkenning. Tussen 1853 en 1856 was de Krim het epicentrum van de Euraziatische machtspolitiek. In deze blog ga ik uitleggen wat de geopolitieke gevolgen waren voor Oost-Europa en Rusland in het bijzonder. In zal ik de gevolgen centraal zetten.                

De aanleiding van de Krimoorlog was dat Rusland zich ten doel stelde om Slavische volkeren te redden van Ottomaanse overheersing. Rusland wierp zich op als de beschermer van de Slaven op de Balkan. Deze onderdrukking was echter propaganda, want het Ottomaanse Rijk bestuurde deze Slavische gebieden door religieuze elites het land te laten besturen en hen hun geloof te laten belijden in ruil voor trouw aan Istanboel. Rusland beschouwde het echter als haar heilige missie om de Balkan van het ‘Turkse juk’ te bevrijden.                                                                                                                 

De gevolgen van de oorlog zouden echter desastreus worden voor Rusland. Rusland had verwacht dat ze met hun driehonderdduizend tellende leger het tweehonderdduizend tellende Ottomaanse  leger onder de voet zouden lopen. Aanvankelijk verliep de oorlog voortvarend, maar doordat Groot-Brittannië en Frankrijk bevreesd waren dat Rusland toegang zou krijgen tot de Bosporus en daardoor hun imperiale belangen kon bedreigen, kozen Engeland en Frankrijk de kant van het Ottomaanse Rijk.                                                                                                                                                          

Het mag niemand verassen dat Rusland niet tegen deze overmacht bestand was. De geopolitieke gevolgen op korte termijn waren ongekend en dit is mijns inziens ook het keerpunt in de Europese politiek, waarin Rusland westerse mogendheden decennia zou gaan wantrouwen. Zeker voor de Krim-Tartaren was dit een afschuwelijke tijd. Toen de Engelse vloot bij Kirsch aan wal stak, terroriseerden Britse militairen de plaatselijke bevolking. Toen de inkt van de Vrede van Parijs in 1856 net droog was, liet de nieuwe tsaar Alexander II, Krim-Tartaren executeren onder het vermoeden van ‘samenzwering met de sultan. ’De gevolgen voor Oost-Europa zouden tot in het begin van de 20^e eeuw gevoeld worden. Allereerst verloor Rusland zijn tsaar. Tsaar Nicolas I stierf door problemen aan zijn luchtwegen, die hij opliep op het slagveld. Alexander II moest hierdoor zijn taken halsoverkop overnemen. Een tweede direct gevolg was dat Rusland bij de Vrede van Parijs haar gebieden van het bezette Walachije en Moldavië moest afstaan. Deze werden een paar jaar later samengevoegd tot het onafhankelijke Roemenië. Een derde direct gevolg van de Krimoorlog was dat Rusland Alaska aan de Verenigde Staten verkocht, omdat ze vreesden voor een Britse inname.                                                                                                                                                                                    

Naast de gevolgen op korte termijn, zouden er ook ingrijpende gevolgen op langere termijn voelbaar zijn. Allereerst, was het Ottomaanse leger tamelijk verzwakt en werd steeds afhankelijker van Londen. Toen Rusland in 1876 Bulgarije binnenviel als ‘hoeders van het Orthodoxe geloof’ was Istanboel  te zwak om Rusland partij te bieden. Het Ottomaanse leger had toen nog met de gevolgen van de Krimoorlog te kampen en zou dezen niet meer te boven komen. Door de Krimoorlog werd Roemenië onafhankelijk en werd hiermee het startsein gegeven voor Slavische volkeren om zich onafhankelijk te verklaren van Istanboel. Na de Eerste Wereldoorlog was de gehele Balkan onafhankelijk van het geïmplodeerde Ottomaanse Rijk. Toch ondervond Rusland ook de negatieve gevolgen van de Krimoorlog. De Russische oorlogsvloot moest ontmanteld worden. Bovendien mocht Rusland geen oorlogshavens meer hebben aan de Zwarte Zee. Hierdoor kon Sint-Petersburg geen maritieme steun sturen tijdens de Japans-Russische oorlog in 1905. Bovendien leidde de Krimoorlog tot Russisch wantrouwen jegens Westerse mogendheden. Dit had voornamelijk gevolgen voor de Duitse eenwording. Rusland trok sinds 1815 samen op met Wenen om Pruisen af te schrikken om te streven naar Duitse eenwording. Door de Krimoorlog voelde Rusland zich verraden door de Habsburgse keizer en dus stond de Habsburgse keizer er alleen voor in de Oostenrijks-Duitse oorlog in 1866, die onderdeel was van het Duitse eenwordingsproces. Bismarck wist dus dit tijdelijke wantrouwen van Rusland jegens Europese mogendheden en met name Oostenrijk-Hongarije maximaal te benutten.

Kortom, de Krimoorlog had met name in de decennia die zouden volgen een enorme impact. Allereerst was het verbond tussen Wenen en Sint-Petersburg definitief ontmanteld, waardoor Pruisen in staat werd gesteld om Duitsland de unificeren. Daarnaast zou het Ottomaanse Rijk nooit meer volledig herstellen van de Krimoorlog en tot slot kreeg het nationalisme op de Balkan een enorme impuls door de Krimoorlog. Waardoor de Balkan na de Eerste Wereldoorlog zich bevrijd had van het Turkse juk.  

Biblografie:

Barkey, K en Gavrills, G., “The Ottoman Millet System: Non-Territorial Autonomy and Its Contemporary Legacy.” Ethnopolitics: Non-Territorial Autonomy and the Government of Divided Societies 15;1 (January 1, 2016).

Doeders, A en Mulders, L., Krimoorlog. Een vergeten oorlog (Zutphen 2018).

Jansen, M., Grensland. Een geschiedenis van Oekraine (vierde herziene druk; Amsterdam 2014).

Steinberg, J., Bismarck. A Life (Oxford 2013).